Het belang van de ik-boodschap

In mijn werk als juf op de middelbare school, en als moeder, doe ik altijd mijn best om ‘ik-boodschappen’ te geven.

De ik-boodschap versus de jij-boodschap

Het verschil tussen de ‘ik-boodschap’ en de ‘jij-boodschap’ wordt in Solters boek als volgt omschreven:

Een ‘ik-boodschap’ vertelt hoe de spreker zich voelt en bevat geen kritiek, afkeuring of veroordeling van de ander. Een ‘jij-boodschap’ bekrisiteert de ander: ‘Je bent een sloddervos’, ‘Je bent niet aardig’. Je kunt bijvoorbeeld zeggen: ‘Als jij je speelgoed in de kamer op de grond laat vallen, ben ik bang dat ik erover val.’

Tegen Elia zeg ik vaak dingen als “ik vind het niet fijn als je heel hard schreeuwt terwijl ik papa bel, want dan kan ik hem niet horen“. Voor een volwassene klinkt deze zin misschien super kinderachtig, maar voor een kind is dit juist op zijn niveau: hij weet welk gedrag er van hem verwacht wordt, en ook waarom. Het noemen van de reden (waarom je wilt dat iets gebeurt) is volgens mij minstens net zo belangrijk als het gebruiken van de ‘ik-boodschap’. Zo komt het bij een kind ook minder aan als een bevel van boven (‘het moet omdat ik het zeg’), maar meer als een afspraak die mensen nu eenmaal samen maken zodat dingen goed verlopen.

Tegen mijn leerlingen, die een stuk ouder zijn (de oudste zijn 18), maak ik minder kinderachtige zinnen die vaker als bevel geformuleerd zijn, maar nog steeds vanuit de ik-boodschap en ook met de reden erbij. Dan zeg ik dingen als: “Ik wil dat je nu op je plek gaat zitten en je mond houdt, anders kunnen je klasgenoten me ook niet verstaan” of – positief – “Ik zie dat je je boek en pen al op tafel gelegd hebt, heel goed, dan kunnen we snel beginnen”.

Bekritiseer het gedrag, niet de persoon

Zinnen als “jij bent langzaam“, “jij bent altijd druk“, “jij bent egoïstisch” zijn natuurlijk heel veroordelend naar iemand als persoon. Zulke zinnen probeer ik dus te vermijden. Dit zou ik zelf immers ook pijnlijk vinden om te horen. Vaak zijn dergelijke uitingen ook niet waar, zeker in combinatie met het woordje ‘altijd’: niemand is altijd druk of egoïstisch. Door zoiets te zeggen, druk je een stempel op iemand, en wordt het misschien wel een self fulfilling prophecy.

In mijn werk met kinderen die sowieso al emotioneel kwetsbaarder zijn dan het gemiddelde kind, heb ik mezelf aangeleerd om dit soort dingen nooit te zeggen. Tegelijkertijd is orde houden essentieel als je een veilig lesklimaat wilt behouden, dus moet ik soms echt wel streng zijn. Dan zeg ik dingen als: “Je gedraagt je nu wel erg druk, ik heb er last van, als je me blijft onderbreken kunnen we niet verder met de opdracht” of “Dit is de derde keer dat je je boek vergeten bent, hoe ga je ervoor zorgen dat het niet nog een keer gebeurt?“. De vermaning blijft een vermaning, de leerling begrijpt dat ik het graag anders wil zien, maar het is geen persoonlijke aanval op zijn persoon.

En ja, natuurlijk heb ik in de praktijk met 25 hormonale pubers voor mijn neus niet altijd tijd om een uitgebreide zin + uitleg te formuleren, en natuurlijk roep ik soms ook dingen als STILTE!!! of DE EERSTE DIE NU NOG WAT ZEGT GAAT ZICH MAAR MELDEN!!!, maar dat is nog steeds iets heel anders dan “jij bent altijd lui.”

Waarom zou je?

Waarom zou je dus telkens in ‘ik-boodschappen’ praten? Omdat je daarmee niet de ander als persoon bekritiseert, maar slechts diens gedrag. En omdat je, door zulke boodschappen te geven, kinderen leert om het standpunt van een ander te begrijpen. Zo leren ze beter conflicten oplossen, omdat ze informatie in handen hebben over het effect van hun gedrag op anderen. Bovendien geef je zelf het goede voorbeeld: je bent open over je eigen gevoelens.