Van krassen tot koppoters. De ontwikkeling en betekenis van kindertekeningen.

Elia is nu vier jaar en vier maanden. Tot ongeveer een maand geleden toonde hij niet bijster veel interesse in tekenen. Wel in inkleuren (en dan vooral met verf), maar als ik hem een leeg vel papier gaf dan kwamen daar alleen maar rondjes of strepen op te staan.

Sinds hij naar school gaat, tekent Elia ineens echter veel meer. Ook dingen waarvan ik vrij gemakkelijk kan herkennen wat het voor moet stellen. Hij gebruikt er soms ook attributen bij: een beker om een mooi rondje te krijgen, zijn broodtrommel voor een rechthoek. Dit heb ik hem nooit voorgedaan, maar ik vind het wel een goed idee, en ik zie hier dus eens te meer de positieve invloed van school in.

Elia tekent nu soms nog steeds iets waarvan ik niet weet wat het voor moet stellen, maar hij tekent ook fietsen, huizen en poppetjes. Sommige uitgebreider dan andere. Sommige hebben bijvoorbeeld geen armen, terwijl anderen zelfs nagels (!) in de vorm van stipjes hebben. Ze hebben wel allemaal haar, ogen, een mond en tamelijk grote oren.

Dat vind ik leuk, en interessant. Ik geloof dat kinderen iets tekenen met een bepaalde reden. Natuurlijk niet bewust, en niet elke tekening, maar ik denk wel dat je een en ander kan afleiden uit kindertekeningen. Zeker als je er veel met elkaar vergelijkt en verbanden onderzoekt. Dat heb ik niet gedaan, maar Theresa Foks-Appelman wel. In haar boek Kinderen geven tekens bekijkt ze kindertekeningen vanuit het perspectief van de analytische psychologie. Voor deze blog heb ik alleen het stukje gelezen dat op dit moment relevant voor me was, namelijk het stukje over poppetjes tekenen.

De menstekening

Daarover lees ik dat we de groei van de lichamelijke en psychische functies van het kind terug kunnen zien in de details van de poppetjes. Het kind wordt zich bewust van de functies van zijn lichaamsdelen. Bijvoorbeeld: het kind hoort, en weet dat dit gebeurt met de oren. Het kind hoort ook wat mag en niet mag, en zo kan de gewetensvorming tot stand komen. Deze kindertekeningen zijn daarom ook universeel – zij geven de gezonde basisontwikkeling van het kind weer. Als ik de auteur volg, dan vertellen Elia’s tekeningen mij dit:

• Hoofd en lijf zijn van elkaar gescheiden. In het begin tekenen kinderen alleen een hoofd op poten (de zogenaamde ‘koppoters’) ter herinnering aan de tijd dat het kind nog geen onderscheid kende. De eerste contacten met de buitenwereld worden immers beleefd via het hoofd:  kijken, proeven, horen en ruiken. Ook gedachten en gevoelens komen via het hoofd naar binnen, en worden geuit door de mond.
• De poppetjes zijn tamelijk gedetailleerd: ze hebben hoofd, lijf, benen armen, en soms ook handen en voeten. Het kind is zich bewust van zijn eigen lichaam. Grappig detail: jongens tekenen hun eigen lichaam vaker als vierkant, en meisjes als ovaal. Elia tekent iedereen als ovaal of rondje ;-).
• De romp is gesloten getekend, wat betekent (of kan betekenen…) dat het kind zindelijk is. De lichamelijke inhoud kan letterlijk vastgehouden worden en dit komt overeen met de mogelijkheid om psychische impulsen onder controle te houden en spanning te kunnen verdragen.

Details in de menstekening

• De mond: wordt aanvankelijk als streep getekend, later komen meer details (tanden, lippen, lachend of juist verdrietig).
• Haren: worden meestal als streepjes bovenop het hoofd getekend. Bij de bewustwording van de sekse worden meisjes/vrouwen vaker met meer haar getekend dan jongens of mannen. Met nadruk getekende haren wijst vaak op een sterke denkfunctie: er gebeurt veel in het hoofd!
• Nek: verschijnt ongeveer als een kind 6 jaar is.
• Oren: kunnen al vroeg getekend worden en helpen om gewetensvorming tot stand te laten komen. Nadrukkelijk grote oren kunnen betekenen dat het kind graag meeluistert, bijvoorbeeld naar wat volwassenen met elkaar bespreken. Dit doet Elia graag en vaak, het verbaast mij dan ook niet dat hij inderdaad vrij grote oren tekent…
• Handen: dankzij onze handen zijn we met de buitenwereld en met andere mensen verbonden. Proportioneel grote handen kunnen wijzen op agressie van en naar de buitenwereld, terwijl (te) kleine handen een aanwijzing kunnen zijn voor verlegenheid.
• Voeten en tenen: worden aanvankelijk rond getekend en geven aan hoe het kind in de wereld staat, met kleine, dunne voeten of juist stevige.
• Kleding: tekenen kinderen meestal vanaf 6 jaar. Gedetailleerde kleding met kragen en knopen wijst op een zekere sterkte van de persoonlijkheid: het kind is zich bewust van zichzelf en kan dit onderstrepen door kleding. Ook hoort het gedetailleerd tekenen van kleding bij het gevoel een onderdeel te zijn van een gemeenschap (het collectief). Grappig in Elia’s tekening vind ik dat de poppetjes niet echt ‘kleding’ dragen, maar wel knopen hebben. Behalve in de tekening van zijn kleine broertje, die is blijkbaar nog niet zo ver ;).

Natuurlijk liggen sommige van deze verklaringen of lezingen er dik bovenop, en natuurlijk hoef je je geen zorgen te maken als je vierjarige poppetjes tekent zonder oren. Toch vond ik het leuk om me hier wat meer in te verdiepen en kijk ik nu met meer aandacht naar wat mijn oudste zoon zoal tekent. Ik vind dit een superleuke fase en hoop over een jaar een vervolg op dit artikel te kunnen schrijven!