“Ik tel tot drie…”. Hoe ik ervoor zorg dat (mijn) kinderen naar me luisteren.

Deze blog van Frederiek, met daarin in de laatste zin een als vraag vermomde hulpkreet richting mij, bracht me op ideeën. Over overwicht hebben, en over kinderen naar je laten luisteren en hoe je dat kunt bereiken. Ik zal allereerst een illusie de wereld uit helpen: mijn eigen kinderen én de kinderen aan wie ik lesgeef, luisteren heus niet altijd naar mij. Dat zou vreemd en trouwens ook onwenselijk zijn, want een beetje eigenwijsheid en opzoeken waar de grens ligt is gezond en maakt het juist uitdagend. Verder geloof ik ook dat er voor jou als ouder (of docent) een schone taak is weggelegd in het kinderen leren om te luisteren, maar dat het ook sterk van de aard en het karakter van het individuele kind afhangt in welke mate dit lukt.

In mijn eigen moederschap, en in mijn werk trouwens ook, ben ik tot nu toe tevreden over mijn eigen (gevoel van) overwicht. Als het écht menens is, weet ik dat de jongens/leerlingen naar me luisteren. Zonder dat ik daarvoor hoef te schreeuwen of enorm boos hoef te worden. Ik ben bij mezelf nagegaan wat ik zoal doe om zowel mijn eigen kinderen als mijn leerlingen naar me te laten luisteren, en ben tot de volgende tips gekomen – sommige heb ik meegekregen van mijn lerarenopleiding. Misschien werken ze ook bij jou, en misschien niet, maar kwaad kunnen ze in elk geval niet:

• Geloof in je eigen overwicht

Natuurlijk overwicht, noemen ze dat volgens mij. En dat kost tijd. Althans, bij mij wel. Ik weet nog dat ik mijn eerste les voor een groep van 25 pubers heel zenuwachtig was. Wat doe ik als ze niet luisteren? Waar dreig ik dan mee? En wat als ze dan nog steeds niet luisteren? Dat is helemaal de verkeerde denkwijze natuurlijk. Je moet niet denken ‘wat als…’, je moet ervan uitgaan dat ze luisteren. En dat ook uitstralen. Een back-up plan hebben is natuurlijk een goed idee, maar vaak niet eens nodig als je in jezelf gelooft. Dan doen zij dat namelijk ook.

• Maak kleine dingen groot

Zo kun je de écht grote dingen voorkomen. Bijvoorbeeld: Elia doet iets dat niet mag, maar ook weer niet heel erg is. Zoals zijn eigen boodschappenkarretje terugzetten zonder dat eerst expliciet bij mij te melden. Eigenlijk vind ik dat prima, maar ik wil toch liever dat hij het zegt. Dus dan maak ik er ‘een ding’ van. Niet met straf ofzo, wel met door de knieën gaan en op rustige doch serieuze toon uitleggen waarom ik voortaan wil dat hij het laat weten. Hij is daar dan onder de indruk van – zo onder de indruk dat hij het wel uit zijn hoofd laat om iets ergers te doen zoals weglopen.

• Heb realistische verwachtingen

En pick your battles. Het zijn kinderen, die gaan echt niet altijd naar je luisteren. Dus je hoeft ook niet overal achteraan te zitten. Iedereen heeft gedrag dat hij of zij echt niet tolereert. In mijn geval is dat bijvoorbeeld: duwen, slaan, eten op de grond gooien, brutaal zijn en – in de klas – pesten. Als mijn kinderen of leerlingen iets van dit doen, reageer ik dus altijd. Andere dingen (speelgoed niet opruimen, per se andere kleren aan willen, korstjes laten liggen, en in de klas: kletsen) vind ik veel minder erg, en daarin vind ik het dan ook prima om soms toe te geven.

• Wees consequent

Als je ergens mee dreigt (dreigen is sowieso niet mijn favoriete manier om overwicht te krijgen, maar soms doe ik het toch), voer het dan ook uit. “Ik tel tot drie en dan…” of “dit is de laatste waarschuwing” heeft geen enkele zin als je datgene wat je erna zegt te zullen doen, niet echt doet. Kinderen snappen dat snel genoeg. Ik zeg soms ‘ik tel tot drie en dan gebeurt er iets dat je niet leuk vindt’. Dan heb ik mooi tijd gewonnen om na te denken over wat het dan precies is, en Elia weet dat ik weet wat hij niet leuk vindt ;). Consequent zijn is bovendien voorspelbaar zijn, en kinderen hebben behoefte aan en baat bij deze voorspelbaarheid, omdat het hun wereld overzichtelijker maakt.

• Gebruik humor en geef complimenten

In slecht gedrag negeren en goed gedrag belonen geloof ik niet echt. Ja, wel in het belonen, maar niet in het negeergedeelte. In plaats van dreigen of chanteren (wat ik dus ook heus wel doe, maar liever niet) werkt voorkomen vaak beter: probeer het eerst met grapjes of door een beval te vermommen als compliment. Zoals: “Hee Elia, ik zag gister dat jij echt super-, super-, supersnel je schoenen aan kan trekken. Klopt dat?“, of, in de klas: “Ik vind het echt leuk om te horen wat je dit weekend allemaal gedaan hebt, maar niet nu“.

• Verplaats je in hen

De leerling die het zevende lesuur de klas in komt, na al zes (!) uur Nederlandse les gehad te hebben, is logischerwijs niet in de stemming om meteen met een taaie grammatica-uitleg te beginnen. Als ik dat doe, weet ik zeker dat er vrijwel niemand luistert. Evenzo gaat een kind dat volop in zijn eigen fantasiespel zit niet ineens alles laten vallen om met jou mee te gaan naar de supermarkt. Sta dus niet alleen stil bij wat jij wilt of wat er moet gebeuren, maar ook bij hoe je de overgang daarnaartoe voor hen zo gemakkelijk mogelijk maakt. Het is namelijk echt waar: voorkomen is beter dan genezen.

• Geef keuzes

Dit sluit aan bij de vorige: door keuzes te geven (en door je in hen te verplaatsen), geef je ze het gevoel dat zij er ook toe doen en iets te zeggen hebben. Een eenvoudige vraag: ‘Wil je je laarsjes of je schoenen aan?‘ klinkt al veel vriendelijker dan het meest milde bevel ‘Doe je laarsjes aan.‘ De kans dat je enige vorm van medewerking krijgt, is dan ook groter in het eerste geval.

• Gebruik non-verbale communicatie

Ik noem hem als laatste, maar zeker niet als onbelangrijkste. Wat je non-verbaal uitstraalt is minstens even belangrijk als de woorden die je daadwerkelijk zegt. Mijn leerlingen (ok, niet allemaal, maar zeker wel sommige ;-)) krijg ik al stil door even een handgebaar te maken. Daarvoor hoef ik dan bovendien de les niet te onderbreken. Bij Elia is een boze blik soms ook al voldoende om hem met ongewenst gedrag te doen stoppen. Voorwaarde is dan natuurlijk wel dat je oogcontact hebt, anders kun je fronsen en dirigeren tot je een ons weegt…